Waarom schamen we ons?

Wat is schaamte? Waarom zijn er taboes? En wat heeft seks hiermee te maken? Dit zijn allemaal vragen die we op een dieper biologisch niveau kunnen proberen te beantwoorden. Met behulp van onderzoek naar de hersenen, is het mogelijk om gedrag te verklaren door te kijken naar de verschillende gebieden. Zo is er een specifiek deel in de hersenen dat taal representeert, maar ook oogbewegingen, aandacht en nog veel meer kennen een eigen hersengebiedje. Het is daarom niet gek dat schaamte en het contact met anderen ook een klein stukje van de hersenen representeert.

Om te beginnen is het dus belangrijk om te beseffen dat er allemaal gebieden in de hersenen zijn die coderen voor een specifieke cognitieve functie. Dit wil zeggen, in de breedste zin van het woord, alle processen die betrokken zijn in het verwerken van informatie. Een voorbeeld hiervan is wanneer jij een woord hoort. Dit is niet zomaar ‘horen’. Allereerst moet het geluid opgevangen worden door de hersenen, dit kan doordat het oor een signaaltje van een geluidstrilling doorstuurt naar de hersenen. Vervolgens moet dat signaaltje worden omgezet in iets wat we kunnen begrijpen, oftewel: een woord. Als van alle signalen een verhaal gemaakt is, moeten we deze zinnen kunnen interpreteren en daar vervolgens andere gedachtes aan kunnen koppelen. Zoals je ziet, zitten er veel processen achter het simpel verstaan van een woord. Deze processen gelden niet alleen voor de zintuigen, maar ook voor emoties, zoals schaamte. Er komt dus veel bij kijken als we ons schamen.

En waar schamen we ons dan in de hersenen? Dit gebied noemen we de mediaal prefrontale cortex (MPFC). Mediaal wil zeggen in het midden, prefrontaal betekent net iets achter het voorste deel van de hersenen en de cortex is de bovenste laag van de hersenen waarin alle cognitieve processen verwerkt worden. Oké, we schamen ons dus in de MPFC wat wil dat zeggen?

Toevallig is het zo dat dit hersengebied niet alleen betrokken is bij schaamte, maar eigenlijk bij elk contact dat we met anderen hebben. Wanneer we in contact zijn met iemand anders, activeert dit gebied. En wat gebeurt er als dit gebied activeert? Dan trekken we ons meer aan van wat de ander tegen ons zegt of hoe de ander zich tegen ons gedraagt. In andere woorden: we zijn gevoeliger voor de mening van de ander. Dit betekent tegelijk dat we ons ook sneller vervelend voelen als de ander onaardig doet of als we niet weten wat de andere wil. En laat dit nou net het geval zijn bij taboes.

Een taboe is een onderwerp men liever niet over spreekt. Maar waarom? Kennelijk is er zonder het af te spreken een gedragscode ontstaan hierover, waardoor we niet willen praten over onderwerpen als seks. Dit zorgt ervoor dat we onzeker worden over wat de ander denkt en zelfs over wat we zelf denken, ofwel een grotere activatie van de MPFC!

We kunnen deze onzekerheid doorbreken op een hele simpele manier, accepteren wat de ander zegt en vooral praten, praten, praten. Maar het allerbelangrijkste is dat je je realiseert dat je overal over mag praten, een taboe moet je bespreken om het uit de lucht te krijgen en je cortex een beetje te kunnen sussen.

Geschreven door Ann Hogenhuis, studente cognitieve en neurobiologische psychologie aan de Universiteit Utrecht.

Meer lezen?

Eisenberg, N. (2000). Emotion, regulation, and moral development. Annual review of psychology, 51(1), 665-697.

Keltner, D. (1995). Signs of appeasement: Evidence for the distinct displays of embarrassment, amusement, and shame. Journal of personality and social psychology, 68(3), 441.

Lewis, M. (1993). Self-conscious emotions: Embarrassment, pride, shame, and guilt.